Hoe organiseer je een horizontale samenleving?

Er zijn tal van feiten en argumenten aan te voeren waarom hierarchische toedelingen van macht en invloed (in ieder geval op een aantal terreinen) niet (meer) werken.  Macht is geen argument meer, en zeker geen overtuigend argument, om in een zelfbewuste maatschappij nog werking te hebben. Discussies over bevoegdheden zijn ongeveer de meest arme blijken van onvermogen. En dus zoeken we naar horizontale vormen.  Maar wat moeten we ons daarbij voorstellen?  

In het politieke domein is die vraag indringend aan de orde. Kenmerk voor de situatie zoals die de afgelopen decennia is ontstaan, is dat burgers met groot gemak problemen die zij door eigen gedrag veroorzaken kunnen afwentelen naar de overheid. En in verkiezingstijd buitelen politici over elkaar heen om nog fraaiere beloften en toezeggingen te doen dan collega's. Dat heeft geleid tot een vrijblijvende vorm van burgerschap die door politiek gedrag wordt bevestigd. 

De omslag naar een zelfverantwoordelijke samenleving is echter lastig. Deels komt dat omdat traditionele organisatievormen niet erg helpen. Inspanningen van welwilende burgers worden gemakkelijk teniet gedaan door free rider gedrag van anderen. De uitdaging is om zelfcorrigerende organisaties te ontwerpen waar de overheid in vertrouwen taken aan kan overlaten. Het principe van wederkerigheid kan daarbij helpen. Mensen worden tot elkaar als het ware veroordeeld. Het wordt in het belang van burgers zich duurzaam te gedragen. Een verplichtende vorm van burgerschap dus. Dat zijn veel spannender uitdagingen op het vlak van bestuurlijke en politieke vernieuwing dan een gekozen burgemeester.