HELENDE HELLINGEN EN EEN RUIMTELIJKE STRATEGIE

Door de veranderde marktomstandigheden staat de recreatiesector voor de opgave zich enerzijds moderner, professioneler en internationaler te profileren en anderzijds om meer verschillende doelgroepen aan te trekken. De landbouw zal alternatieve inkomstenbronnen moeten aanboren, wil zij op termijn overleven.


Nieuwe markten in het Heuvelland
door Ina Horlings

Het Zuid-Limburgse Heuvelland is één van de belangrijkste toeristische kerngebieden van Nederland. We hebben het over een recreatief aantrekkelijk lösslandschap met graften en holle wegen, het Geuldal, cultuurhistorisch erfgoed met veel kloosters, kapellen en monumentale boerderijen. In combinatie met de recreatieve voorzieningen van Valkenburg en de internationale allure van Maastricht, trekt het Zuid-Limburgse Heuvelland jaarlijks veel toeristen. Maar zowel het toerisme als de landbouw staan onder druk.

De landbouw zit in de knel door de Europese landbouwpolitiek en de groeiende marktwerking. De recreatie door opkomst van low cost carriers en concurrentie elders. De Heuvellandse verblijfsrecreatie omvat nu vooral campings en familiehotels die zich traditioneel richten op de ‘Hollandse’ recreant.

Door de veranderde marktomstandigheden staat de recreatiesector voor de opgave zich enerzijds moderner, professioneler en internationaler te profileren en anderzijds om meer verschillende doelgroepen aan te trekken. De landbouw zal alternatieve inkomstenbronnen moeten aanboren, wil zij op termijn overleven.

Kip met de gouden eieren

Het LIOF, de Limburgse Ontwikkelingsmaatschappij, ziet als belangrijkste opgave voor Heuvelland: het ontwikkelen van economische kansen voor de huidige, kleinschalige, agrarische grondgebruikers. Grootschalige oplossingen zoals energieproductie, intensieve teelten of agribusiness-complexen, zijn geen optie om niet ‘de kip met de gouden eieren’ te slachten.

Er is nu al sprake van een zekere ‘verhollandsing’ van het landschap, als gevolg van schaalvergroting. Zo verdwijnen perceelsbeplantingen, kloosters komen leeg te staan en hotels worden omgebouwd tot appartementencomplexen.

Om deze negatieve spiraal te doorbreken is een gezamenlijk agenderings- en instrumentatieproces nodig van overheden, bedrijven en (kennis)instellingen. Daarom hebben het LIOF en de provincie, in samenwerking met ZKA Leisure Consultants, Urban Unlimited en de Universiteit van Limburg, ingezet op het project Nieuwe Markten. Doel is het ontwikkelen van nieuwe product-markt combinaties, met andere woorden: het creëren van nieuwe allianties tussen toerisme en andere sectoren.

Na een uitgebreide analyse van toeristische waardeketens was duidelijk dat van de toeristische sector alleen onvoldoende investeringskracht kan worden verwacht. Daarom ontwikkelde men een horizontale ruimtelijke strategie, waarbij natuur en cultuur uitgangspunt zijn van economische vernieuwingsimpulsen.

Helende hellingen

Bijzonder van de aanpak in Heuvelland is dat men via de ‘kansenkaartmethode’ de investeringskansen ruimtelijk zichtbaar maakte en vervolgens bundelde in thema’s, die voor ondernemers aansprekend waren. Zo werden vijf ruimtelijke ontwikkelingsperspectieven verkend, uitgaand van de kernkwaliteiten van het landschap. Bij elk thema werd een trekkende en een duwende ondernemer gezocht.

Goed voorbeeld is het project ‘Helende hellingen’, een vernieuwend zorgconcept, dat aansluit op de behoefte aan luxe zorgpakketten. In een pilotproject werken een zorgverzekeraar, hotel en ziekenhuis samen. Een patiënt die bijvoorbeeld aan zijn knie wordt geopereerd, kan nu herstellen in een 3 of 5-sterrenhotel in het Heuvelland.

Deze innovatieve aanpak in Heuvelland heeft de publiek-private samenwerking versterkt en mobiliserend gewerkt in de richting van ondernemers. Echter, initiatieven zoals in Heuvelland lopen aan tegen bekende knelpunten zoals de beleidsmatige verkokering van sectoren.

Veel plattelandsprojecten worden gedomineerd door ‘groene’ partijen. Nieuwe Markten Heuvelland is daarentegen gestart vanuit een ‘rood’ (investerings)perspectief. Lastig voor een overheid waar ‘rood’ (woningbouw, economische ontwikkeling) en ‘groen’ (platteland, groene ruimte) veelal gescheiden beleidscircuits zijn.

Monopolie opeisen

Een ander knelpunt is de scheiding tussen stad en land, die bestuurlijk vaak nog met de rug naar elkaar staan. Een complex krachtenveld van actoren, gebrek aan samenwerking, historisch gegroeide belangentegenstellingen en een veelheid aan plannen vertragen dit proces.

De provincie Limburg zoekt een nieuwe rol tussen faciliteren en sturen. In het Nieuwe Markten project, met een veelheid aan belangen en actoren, kan geen enkele partij het monopolie opeisen. Vanaf het begin is daarom ingestoken op co-productie van overheid en kapitaalkrachtige ondernemers.
Dit vraagt om een innovatief netwerk bestaande uit een vitale coalitie van partijen op regionaal niveau. Dit is in Heuvelland nog onvoldoende van de grond gekomen en blijft de komende tijd voor alle betrokkenen dus: een horizontale uitdaging van formaat.