staat en markt, maar dan anders

HET KAN ECHT ANDERS

Uit de bijzondere verkiezingsuitslag van 12 september worden door de media en velen met hen conclusies getrokken die vooral wijzen op de moeilijke en praktische compromissen die getrokken zouden moeten worden wanneer VVD en PvdA samen gaan regeren. De twee hoofdrolspelers, Rutte van de VVD en Samsom van de PvdA, hebben deze inschatting begrepen en zeggen echter eendrachtig vol vertrouwen te zijn. Op de standpunten over de zorg, de grootte van het staatsapparaat, de AOW, Europa en andere hoofdpunten uit de verkiezingsstrijd worden mogelijkerwijs formules losgelaten die moeten leiden tot (on)mogelijke en (on)vruchtbare samenwerking. Geen aandacht wordt echter gegeven aan de mogelijkheden om boven deze hoofdpunten uit te stijgen en na te gaan of er een gemeenschappelijke missie geformuleerd kan worden, waarin de centrale opvattingen over staat en markt van de twee partijen een plaats krijgen. Is het koudwatervrees om zo’n exercitie te ondernemen? Is men toch een beetje bang om als kemphanen uit elkaar te gaan? Wij zijn van mening dat deze angst onterecht is onder de voorwaarde dat een duurzame kwaliteit van de samenleving een gemeenschappelijke zorg is.

Een andere overheid

In algemene termen is de VVD voor een kleinere overheid en voor meer marktwerking. En in dezelfde algemene termen is de PvdA voor een grotere rol van de overheid op economie en sociaal beleid en voor minder marktwerking. In dit links-rechtsschema is ook geen aandacht voor de noodzaak de maatschappij (overheid én economie) in te richten voor een duurzame samenleving.

Het is juist in het gedachtengoed van de duurzaamheidsbeweging dat ook een richting te vinden is voor een gezamenlijke missie VVD en PvdA. Daarbij doelen we op het voorop plaatsen van een andere overheid en een andere economie.

Het andere in de overheid moet niet zozeer liggen in een kleine overheid of een grote overheid. Dat zijn lege ideologische statements. Een andere overheid geeft opnieuw inhoud aan het democratiebegrip en aan maatschappelijke sturingsmodellen. Dat kan door systematisch en permanent na te denken over mogelijkheden tot decentralisatie. In de Volkskrant van 18 september jl. geven de burgemeesters van de vier grote steden mogelijkheden aan om ‘innovatief en duurzaam’ uit de crisis te komen. Zij zien ‘ruimte voor creatieve oplossingen teneinde meer rendement uit de publieke sector te halen’. Door de regie aan de gemeente, of in andere gevallen aan de regio te laten kan de uitvoering praktischer en het draagvlak (dichter bij huis) groter worden. Dat kan voorts door veel instellingen die geprivatiseerd zijn – we denken daarbij aan woningbouwcorporaties, zorginstellingen, zorgverzekeringen, openbaar vervoer, onderwijs en dergelijke – onder regionaal én democratisch toezicht te plaatsen door gebruikers grote invloed te geven op het beleid van de organisatie. Zo zijn de meeste van deze instellingen ook begonnen. In sommige gevallen kan dat ook betekenen dat de omvang van de betrokken instellingen weer opgebroken wordt tot een menselijke (regionale) maat.

Creatieve industrie en besluitvorming

Ook kan meer aandacht gegeven worden aan nieuwe mogelijkheden tot democratische besluitvorming. Niet alle dossiers (om maar eens deze bureaucratische term te gebruiken) hoeven via ingewikkelde planprocedures tot besluitvorming te komen. In veel gevallen kunnen de direct betrokkenen zelf de beste keuze bepalen en deze (binnen formeel democratische randvoorwaarden) oplossen en uitvoeren.

In de creatieve industrie (van gaming tot architectuur en van theater tot media) is een enorme verandering gaande in het ontwikkelen van nieuwe verdienmodellen van nieuwe marktvormen en nieuwe samenwerkingsvormen; meestal gepaard gaande met transparantie en open source innovaties. Het gaat niet langer om bij vernieuwingen te werken met top-downplannen maar om het mobiliseren van kennis en creativiteit van onderop, zowel bij initiatie als bij uitvoering. Het ontwikkelen van duurzame agenda’s die multifunctioneel zijn (gericht op bevorderen van duurzaamheid, veerkracht, draagvlak en innovatie) kan niet goed zonder brede samenwerking. Door nieuwe interactieve modellen te ontwikkelen kan tijd en geld bespaard worden en een brede samenwerking gerealiseerd.

Samenwerking

Het andere in de economie moet niet zozeer liggen in meer of minder markt. Ook ligt dat niet in meer of minder winst. Breed gedragen wordt de idee dat de economie van de toekomst een circulaire economie is. Dat is een economie waarin energie en grondstoffen steeds hergebruikt kunnen worden zonder aan kwaliteit in te boeten en waarbij we dus niet langer de aarde of ontwikkelingslanden verbruiken. Een circulaire economie is niet gericht op winstmaximalisatie maar op samenwerking. Een circulaire economie is een economie waarbij niet de productie voorop staat maar de op kwaliteit gerichte dienstverlening. Dichtbij huis en samenwerking zijn sleutelwoorden in zo’n economie. Regionale productie en dienstverlening leiden tot kortere, transparantere, minder vervoer vragende ketens en waardoor de veel geroemde consumentenvrijheid weer inhoud kan krijgen boven het vertrouwen op internationale ondernemingen. Een andere economie bevordert de regionale en individuele veerkracht. Daarbij gaat het erom dat mensen, ondernemingen, (overheids)organisaties ook overeind kunnen blijven in moeilijke overgangsperioden.

Een nieuwe regering die deze of vergelijkbare uitgangspunten tot haar motto maakt herstelt het vertrouwen in de politiek, geeft energie aan nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen en mag rekenen op een stabiel draagvlak. En het is allemaal heel praktisch: veel burgers zijn al in hun eigen omgeving actief om aan dergelijke wezenlijke veranderingen vorm te geven.

Wat wil een nieuw kabinet nog meer?

Om je vingers erbij af te likken.

John Huige

is lid van het Platform Duurzame Solidaire Economie en werkzaam als adviseur op het terrein van duurzaamheid en veerkracht.

Giep Hagoort

is werkzaam als hoogleraar kunst en economie aan de Universiteit Utrecht / Hogeschool voor de Kunsten Utrecht.

Utrecht

26 september 2012