OP ZOEK NAAR NIEUWE WERKWIJZEN

Column ANDRÉ van der ZANDE

- De overheid in de 21e eeuw is op zoek naar nieuwe legitimiteit, nieuwe rol- en taakopvattingen en daarbij behorende nieuwe werkwijzen. Kortom naar nieuw repertoire. Dit alles is uiteraard het directe gevolg van de thematieken.

Deze thematieken zelf zijn namelijk maar voor een deel eenduidig. Die heerlijke eenduidigheid van de naoorlogse Wederopbouw, van communisme versus kapitalisme en van arm versus rijk. Het lijkt allemaal voorgoed voorbij. Dit gebrek aan eenduidigheid doet zich ook voor waar het de rol en taak van de overheid betreft.

Volgens de menselijke behoeften in de hiërarchie van Maslov is de rangorde van onze problemen keurig geordend van de basis, zijnde de eerste levensbehoeften, naar de top, tot en met de geestelijke ontwikkeling en behoeftes op het vlak van zingeving.

De basis van de piramide
Hedentendage echter zijn gelijktijdig problemen van basis en top aan de orde. Zo zijn in de basis van de piramide de voedselveiligheid, de waterveiligheid en de energieveiligheid bijvoorbeeld niet langer verzekerd, terwijl andere actuele thematieken gaan over de top van de piramide. Zoals respect voor het dier als medeschepsel, of voor de natuur, of over onze identiteit als Nederlander dan wel als Europeaan.

De ambiguïteit van de inhoud komt terug in de complexiteit van de maatschappelijke processen. Het repertoire van burgers en bedrijven is dan ook veelvormiger en minder voorspelbaar geworden en bij elk deel van het repertoire wil men een andere overheid (een postmoderne overheid?).

Functioneel evolutionistisch is het in tijden van grote veranderingen raadzaam om veel nieuwe dingen, in de zin van probleemoplossing-combinaties, gelijktijdig uit te proberen. Omdat het zeker is dat veel van de nieuwe probeersels niet zullen werken en dus relatief duur of inefficiënt zijn, kun je dit niet alleen. Het is dus zaak om binnen de overheid, maar vooral tussen samenleving en overheid de krachten te bundelen.

Niet bundelen in de traditionele zin van alle neuzen dezelfde kant op, maar bundelen in kringen of gemeenschappen van gelijkgestemden, zogenoemde Communities of Practice. Als grootste uitdaging ter vernieuwing van het repertoire van de (rijks)overheid zie ik het kunnen (competenties) en mogen (legitimatie) deelnemen aan dergelijke gemeenschappen. Dit met respect voor het primaat van de politiek, eerlijke mededinging, gelijke kansen en de plicht tot publieke verantwoording en informatie.

André van der Zande
Secretaris-Generaal,
Ministerie van LNV