Interview met Maarten Verkerk, bestuursvoorzitter innovatienetwerk VitaValley*

'Niet medisch ingrijpen levert soms meer kwaliteit van leven op'

door Loek Kusiak

Het innovatienetwerk VitaValley in Ede stimuleert doorbraakprojecten op het gebied van onder meer chronische zorg, e-health, mantelzorg. Samenwerking met tal van partners in binnen- en buitenland moet garant staan voor een succesvolle invoering van zorginnovaties. Maar ook het op gang brengen van discussies over de ethiek in de zorg is een missie van VitaValley. 'Een ethisch kader voor overbehandeling moet het toevoegen van veel lijden voorkomen,' zegt Maarten Verkerk, bestuursvoorzitter van VitaValley.

 Als zorgnetwerk wil VitaValley bevorderen dat mensen zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blijven wonen. Wat zijn de criteria voor het honoreren en uitvoeren van projecten?
Een innovatieproject moet het karakter van een doorbraak hebben. Dat is wat anders dan verbeteren, want dat doe je met kleine stapjes totdat je een efficiencyslag bereikt hebt. Dat kunnen zorginstellingen zelf wel. Projecten van VitaValley zitten vaak op het snijvlak van formele en informele zorg. Een innovatie die VitaValley ondersteunt, moet vanuit het perspectief van de zorginstelling en de zorgverzekeraar betere zorg opleveren en het werk van de professional boeiender maken. Bepalend is verder dat de innovatie over Nederland uitgerold kan worden. Ons uitgangspunt is dat wat je in Groningen implementeert ook in Maastricht bruikbaar moet zijn. Dat je soms plaatselijk of regionaal iets moet aanpassen is logisch. Om de innovatie te kunnen implementeren vragen we ook naar het businessmodel: Wat kost het? Wie gaat het betalen? Soms weet je dat op voorhand niet. Maar doordat je al begint met experimenteren en implementeren, vind je na verloop van tijd wel het passende model. Dat is gebeurd bij PAZIO, een geïntegreerd patiëntenportaal dat e-health toepassingen aanbiedt.

Is het maken van winst onderdeel van het businessmodel van VitaValley?
Nee. Wij investeren niet in commerciële ondernemingen, maar in coöperaties en sociale ondernemingen, zoals Vital Health Software, AnderZinZorg, dat een methode voor gastvrije zorg heeft ontwikkeld, of Vital Innovators, ons eigen consultancybureau. VitaValley gaat voor de maximale maatschappelijke impact. Dat bereiken we door onze stakeholders van meet af aan in de procesontwikkeling en de implementatie te betrekken. Je moet je partners invloed geven. Als een innovatie groot genoeg is, kan dat uitmonden in een coöperatie of sociale onderneming. Die blijft voor de kennisuitwisseling onderdeel van het innovatienetwerk, maar verder dragen wij er dan geen verantwoordelijkheid meer voor. Zo blijven wij klein.

Het partnermodel is de drijvende kracht achter VitaValley. Hoe werkt dat?
We hebben ruim 25 strategische partners, zoals ziekenhuizen, ouderenbond ANBO, CG-Raad, NPCF, ziektekostenverzekeraars, universiteiten en Trimbos-instituut. Zij betalen, met uitzondering van de belangenverenigingen, een contributie van 30.000 euro per jaar. Tot de tien netwerkpartners behoren vooral zorginstellingen, die kennis inbrengen maar ook kennis van anderen uit het netwerk gebruiken. Zij betalen 15.000 euro per jaar. De derde groep zijn start-up partners, ofwel jonge, kleine ondernemingen met een contributie van 7500 euro. Voor een deel van hun contributie krijgen partners consultancy-uren. Een partij kan partner worden omdat hij een interessante innovatie heeft, maar in ons netwerk nog één of meerdere partners zoekt. Samen innoveren doe je door coalities te sluiten. Dat maakt financiering ook makkelijker.

Een van uw internationale partners is de beroemde Mayo Clinic, een ziekenhuis in het Amerikaanse Rochester. Wat doen jullie samen?
Mayo is geen commercieel ziekenhuis maar een stichting die de patiënt ook echt op de eerste plaats stelt. Je kunt je binnen de Alliance for Healthy Ageing geen betere samenwerkingspartner wensen. Met Mayo richten we ons op oplossingen rond de problemen van dubbele vergrijzing. Oplossingen uit Amerika en uit Nederland willen we met elkaar delen. Denk daarbij aan een ict-project voor serious gaming, dat beoogt op een speelse en ludieke manier ouderen weer aan het bewegen te krijgen. Bewegen is de sleutel voor valpreventie, voor het tegengaan van eenzaamheid onder ouderen en minder gebruik van slaapmiddelen. Het idee om samen iets te doen met serious gaming kwam van VitaValley. Op welke motivatiefactoren moet een game voor ouderen inspelen? En in welke context kan de game het beste worden aangeboden? Een onderzoekster van TNO onderhoudt hierover met Mayo Clinic de contacten en de wetenschappelijke inzichten.

Een van de coöperaties die door VitaValley tot stand is gekomen is WeHelpen.nl
Doel is mantelzorgers via de website Wehelpen.nl te ondersteunen. Hoe bevordert dit initiatief wijkgerichte zorg?
WeHelpen.nl is ontstaan uit een rondetafelconferentie met mantelzorgorganisaties als Mezzo en patiëntenverenigingen NPV en NPCF en waar nagegaan werd waar het mantelzorgers aan schort en wat beter zou kunnen. De site bevordert netwerkmogelijkheden voor de mantelzorger. Veel mantelzorgers trekken pas aan de bel als ze overbelast zijn. 'WeHelpen' wil al in een vroeg stadium vragen om hulp en aandacht samenbrengen. Mantelzorgers zijn vaak verlegen om een vrijwilliger in te schakelen voor het begeleiden van de cliënt bij doktersbezoek, of voor boodschappen. De vrijwilliger op zijn beurt staat klaar om te helpen, maar wil zich ook niet opdringen. Het platform haalt deze psychologische hindernissen weg en vergemakkelijkt het maken van afspraken.

Zijn er innovaties waarmee VitaValley discussie over ethische aspecten van de zorg wil aanzwengelen?
We richten ons nu op overbehandeling van kwetsbare ouderen met een ziekte. In de publieke opinie is overbehandeling teveel van het goede en kost veel geld. In een studie laten we zien dat het veel erger is: het lijden wordt vergroot of verlengd. VitaValley heeft veel casussen verzameld over de zorg voor oudere, ongeneeslijk zieke patiënten, en waarbij een operatie wel heel duur was maar niets opleverde. Niet opereren, maar de laatste levensfase met pijnbestrijding en palliatieve zorg bij familie doorbrengen, had meer kwaliteit van leven opgeleverd.

Hoe wil VitaValley, of u als ethicus, de problematiek rond overbehandeling dan voor het voetlicht brengen?
De studie die ik momenteel samen met de medisch oud-directeur van het AMC en een theologisch ethicus verricht, wil de zorg een ethisch kader bieden voor situaties wanneer wel en wanneer niet sprake is overbehandeling bij kwetsbare ouderen. We benadrukken dat artsen een eigen medische ethiek hebben en 'nee' kunnen zeggen. De studie wordt dit najaar gepresenteerd, maar nu al zijn we met de KNMG en de verenigingen voor klinisch geriaters en specialisten ouderengeneeskunde in gesprek over onze aanbevelingen. Een van onze aanbevelingen zal zijn om een voornemen voor een operatie niet meer uitsluitend in de spreekkamer van de dokter te bespreken, maar in aanwezigheid van een humanistisch raadsman of pastor.

Zorginhoudelijk is de oudere patiënt beter af als de klinisch geriater de hoofdbehandelaar is?
Inderdaad. Ziekenhuizen kunnen daarin niet langer vrijblijvend opereren. Bovendien: als je een patiënt een behandeling geeft die zó duur is dat een andere patiënt, met meer kansen op genezing, niet behandeld kan worden, heb je een probleem. Verdeling van schaars geld is een ethische kwestie. De discussie hierover moet ook in de politiek en in de Raad voor de Volksgezondheid gevoerd worden.

De overheveling van delen van de AWBZ naar Wmo-taken door de gemeenten wordt door critici ook wel een platte bezuiniging genoemd die kwetsbare mensen in de knel zal brengen. Mee eens?
Niets doen aan de snel stijgende kosten betekent dat ons systeem van gezondheidszorg ontploft. De patiënt is veel verantwoordelijkheid ontnomen doordat we de laatste twintig jaar veel zaken zijn gaan vergoeden die mensen vroeger gratis voor elkaar deden. Ik zie nu dat een aantal gemeenten extra op kwetsbare ouderen wil letten door de verkokering tussen welzijnsaanbod en volksgezondheid op te heffen. Door deze integratie zijn mensen beter in staat, en tegen lagere kosten, om regie over hun eigen leven te voeren. Slimme inzet van ict helpt bij het bevorderen van zelfmanagement en participatie in de maatschappij. Eenzaamheidsproblemen zorgen voor extra zorgkosten en een slechte kwaliteit van leven. In 2040 telt Nederland 40 procent eenpersoonshuishoudens en zijn 1,3 miljoen inwoners ouder dan tachtig, waarvan velen zelfstandig wonen.

*Een uitgebreidere versie van dit interview verscheen in: Zorgmarkt, nr. 5/2013/uitgeverij Kluwer (LK).