TIP VAN DE IJSBERG

Column CHRIS KALDEN -

Het belangrijkste sturingsparadigma van de overheid ligt in de verticale sfeer. In dit artikel worden de voor- en nadelen ervan belicht en wordt – terecht – een indringend pleidooi gehouden voor het geven van ruimte aan een ‘horizontale’ kijk op de dingen.

Ik wil dit onderscheid tussen twee vaak gescheiden werelden ook vanuit een andere invalshoek graag onder de aandacht brengen: de formele bovenwereld van regels en voorschriften en de informele wereld van ‘stille waarden’. Ik doe dit onder nadrukkelijke verwijzing naar Harrie Aardema, hoogleraar Publiek Management aan de Open Universiteit Nederland, en naar zijn boek ‘Stille waarden, een reflectie op overnormering in publiek management’. Hij betoogt hierin zeer overtuigend dat we elkaar aardig voor de gek houden door het voortdurend stellen van regels. En dan te denken dat het zal werken.

Hij noemt dan zaken als plannen, instrumenten, lijstjes, structuren, concepten, programma’s en veranderagenda’s, die typisch de formele wereld van de managers verbeelden. Terwijl het ook en vooral gaat om macht, motieven, drijfveren, behoeftes, leerervaringen, principes, overtuigingen, gevoelens, ambities, intuïties, ideeën, verlangens, overlevingsmechanismen, defensieve routines, comfortabele zones, fixaties, ingesleten patronen, informele deals, ongeschreven regels van het spel, weerstand, verborgen agenda’s en strategisch gedrag. Aardema laat in een prachtig beeld van een ijsberg zien dat de ‘formele kant’ -tien procent- van de berg boven water is te vinden, maar de rest de ‘stille waarden’ -negentig procent- onder de waterspiegel ligt.

Zijn analyse is aansprekend, maar tegelijkertijd lastig om naar te leven. We sturen immers vooral vanuit de bovenwereld. Dat besef maakt het debat over en experimenten met horizontale sturing des te interessanter. Er ligt naar mijn mening een relatie tussen het vermogen om goed in de informele wereld te opereren en het vermogen om verticale en horizontale sturing naast elkaar een plek te geven en daartussen te leren schakelen.
Met andere woorden: er ligt in de ‘verticale’ wereld een prachtige kans om te oefenen, om andere werkwijzen te hanteren en op een andere manier aan te kijken tegen lastige vraagstukken, om zo tot beter werkende organisaties te komen.

En wanneer we er in slagen om in situaties waar verticale sturing dominant is, tot goed werkende organisaties te komen door op de stille waarden te sturen, is de stap naar het kunnen hanteren van horizontale sturingsmechanismen voor hedendaagse complexe vraagstukken een stuk makkelijker geworden. Zo slaan we twee vliegen in één klap.

Chris Kalden
Directeur Staatsbosbeheer